သတိရမိတဲ့ ရွန္ဟိုင္းခရီးမွတ္တမ္း

 ခရီးသွား Challenge Accept လုပ်တာ မဟုတ်ပါဘူး။ ပြည်ကြီးက အထင်ကရ Shanghai မြို့တော်ကြီးကို ၁၉၉၆ ခုနှစ်က ရောက်ခဲ့ဘူးတာလေး မှတ်မိသလောက် မှတ်တမ်းတင်ရင်း Share လုပ်ပါရစေ။  ရန်ကုန် Australia သံရုံး၊ The Asia-Australia Institute, The University of New South Wales ကနေ စီစဉ်ပြီး Maria Aw (Hong Kong Tiger Balm - Aw family) ရဲ့ Sponsor နဲ့  တရုတ်နိုင်ငံ Shanghai မြို့ကြီးမှာ ကျင်းပတဲ့ 1996 Asia Young Leader Forum နှီးနှောဖလှယ်ပွဲကို မြန်မာကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် ကျမ တက်ရောက်ခွင့် ရခဲ့ပါတယ်။  မြန်မာကိုယ်စားလှယ်ဆိုလို့ အစိုးရက လွှတ်တာမဟုတ်ပါဘူး။ သိရင်တောင် အဖမ်းခံရကိန်းရှိတယ်လေ။ နိုင်ငံတကာ ကဖိတ်တဲ့ ညီလာခံတွေ၊ လေ့လာရေးခရီးတွေကို အိမ်ကလူတွေတောင် အသိမပေးရဲဘဲ တိတ်တိတ်လေး သွားတက်ကြရတဲ့ခေတ်ပါ။ အဲ့ဒီ အမြင်ကျဉ်းမြောင်းလှတဲ့ အမှောင်ခေတ်ဆိုးကို ဖြတ်သန်းဘူးတဲ့ ကျမတို့ မျိုးဆက်တွေ သိကြပါတယ်။

နိုင်ငံကူးလက်မှတ်လျှောက်ဖို့ ဆိုတာကလည်း ကျားမြီးသာဆွဲလိုက်ချင်ရဲ့ လို့သာညည်းခဲ့ကြရတဲ့ခေတ်။ နောက်ဆုံး အသပြာဆိုတဲ့ လာဘ်ကြီးရဲ့ ကောင်းမှုနဲ့ ကုမ္မဏီအနေနဲ့ Business Passport လျှောက်ပြီး ကိုင်ထား။ ဖိတ်စာရရင် တိတိတ်ကလေးနေ..စီစဉ်စရာရှိတာ သံရုံးတွေနဲ့ တိုင်ပင်..သေချာအောင်လုပ်ပြီး ထွက်ပေါ့။ ပညာသင်သွားမယ်ဆိုလည်း ဒီလိုဘဲ၊ ကိုယ့်နည်းကိုယ့်ဟန်နဲ့ Passport လျှောက်ကြ၊ လူမသိစေနဲ့..passport က ပညာသင်သွားမလို့ ဆိုပြီး အဲဒီခေတ်က လျှောက်လို့မရဘူးလေ..Shore Job ဆိုပြီး အလုပ်ခန့်စာအတုတွေပြပြီးလျှောက်ကြရတာ။ စစ်အစိုးရက ကိုယ့်လူတွေကို တော်တော် အထင်ကြီးခဲ့တာကလား..ဘယ့်နှယ်..မြန်မာပြည်ကလူတယောက်ကို နိုင်ငံရပ်ခြားကနေ တကူးတက အလုပ်ခန့်ပါ့မလား။ (ချွင်းချက်တော့ရှိမှာပါ..ဆရာဝန်ကြီးတွေ၊ ပညာရှင်ကြီး..) ။ တုတု..စစ်စစ်..အဲ့ အလုပ်ခန့်စာပါမှဖြစ်တာ။ နောက်ပိုင်း ဖြေလျှော့တဲ့အနေနဲ့ ကုမ္မဏီပိုင်ရှင်တွေ၊ Shareholders တွေကို Business Passport ဆိုပြီး ထုတ်ပေးပါတယ်။

အမေရိကား ပညာသင်လာတုန်းကလည်း ဒီလိုပါဘဲ။ တိုးတိုးတိတ်တိတ် Business passport နဲ့ Visa ရခဲ့တာ။ passport ဆိုတာ နိုင်ငံသားတိုင်း ကိုင်ဆောင်ခွင့်ရှိတဲ့ လက်မှတ်ပေမဲ့၊ တချိန်က မြန်ပြည်ကြီးမှာ သာမန်လူတယောက်အတွက်တောင်မလွယ်တာ၊ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနက ၈ လေးလုံးနဲ့ ပြုတ်တဲ့ ကျမတို့ အတွက်တော့ ဝေလာဝေးပေါ့။  ၁၉၉၃ ခုနှစ် Ordinary passport လျှောက်တုန်းကတော့ MOFA ဒုဝန်ကြီး ဦးညွန့်ဆွေနဲ့ ဆရာအေး (သံအမတ်ကြီး ဦးအေး - Dr. Myint's younger bro) ရဲ့ ကျေးဇူးနဲ့ passport အနီ အပထမဆုံးအကြိမ်ကိုင်ခွင့်ရခဲ့ဘူးပါတယ်။ ပြည်ပကပြန်လာရင် လေဆိပ်မှာ passport အသိမ်းခံရတဲ့ခေတ်ပါ။ ဒီခေတ်လူငယ်တွေ သိကြမယ်မထင်ပါဘူး။   ကြုံတုန်းကိုယ်ခံစားခဲ့ရတဲ့ ရွှေပြည်တော်ရဲ့ လွမ်းစရာလေးတွေကို ရေးနေမိတာနဲ့ ရှန်ဟိုင်းခရီးစဉ်က ဘယ်ရောက်သွားပါလိမ့်..သည်းခံပြီး ဖတ်ကြပါနော်..

၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွေတုန်းက သာမန်လူတယောက်အနေနဲ့ နိုင်ငံခြားမှာ သင်တန်း၊ အစည်းအဝေး၊ Workshop, seminars တွေတက်ဖို့ဆိုတာ သိပ်ခက်ခဲပါတယ်။ NGO တွေလည်း မရှိသလောက်ပါဘဲ။ အစိုးရဌာနတွေကနေလည်း လွှတ်ဖို့မလွယ်ပါဘူး။ ဒေသတွင်း အသည်းအဝေးလောက်ဘဲ သွားခွင့်ရကြတာ။ သံရုံးတွေ အထူးသဖြင့် အနောက်နိုင်ငံ သံရုံးတွေကို ဆက်သွယ် ဝင်ထွက်လျင် ထောက်လှမ်းရေးလက်စာမိနိုင်တယ်။ အခန့်မသင့်ရင်ဆွဲစေ့ခံရမှာ။ ဒီခေတ်လူငယ်တွေ အခုဆို လွတ်လပ်စွာ ကမ္ဘာပတ်၊ ဖိတ်ချင်တဲ့နိုင်ငံကဖိတ်၊ အဆင်ပြေရင် ပျော်ပျော်ကြီးပါဝင်ဆင်နွှဲကြပေါ့။  ဒီလိုအပြောင်းအလဲတွေအတွက် ပေးဆပ်ခဲ့ကြရတဲ့ အဖြစ်တွေကို သတိရစေချင်ပါတယ်။ 

ဓါတ်ပုံတွေကြားမှာ Shanghai ခရီးစဉ် Album လေးထွက်လာတာနဲ့ ဘာရယ်မဟုတ် ရေးမိတဲ့စာစုပါ။  ၁၉၉၆ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ - ဘန်ကောက်ကနေ တဆင့် Shanghai ကို ရောက်ပြီး Shanghai မြို့ Huangpu မြစ်ကမ်းနဖူးက ခမ်းနားလှတဲ့ Peace Hotel မှာတည်းရပါတယ်။ မြစ်ကမ်းနားမှာ လူလျှောက်တဲ့ Platform လမ်းကျယ်၊ အမေရီးကားမှာတော့ Boardwalk ခေါ်တယ်။ ရှန်ဟိုင်းကတော့ Huangpu မြစ်ကမ်းနားတလျှောက် တဘက်ကမ်းက Pudong City မြင်ကွင်းကိုပါ ခံစားနိုင်တဲ့ Boardwalk ကို Bund လို့ပြောကြပါတယ်။ တိုက်တိုက်ဆိုင်ဆိုင် အဲဒီနေ့က သမ္မတ Bill Clinton လက်ထက်၊ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး William Perry နဲ့ ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ကလည်း Peace Hotel မှာဘဲတည်းကြတော့ နှုတ်ဆက်ဖြစ်ပါတယ်။ သိပ်ယဉ်ကျေးမွန်ရည်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးပါဘဲ။

Forum က ၃ ရက်ဘဲကျင်းပတာပါ။ အရှေ့နဲ့ အရှေ့တောင်အာရှက လူငယ်ခေါင်းဆောင်တွေကို စုစည်းပြီး Leadership Responsibilities ခေါင်းစဉ်နဲ့ ဆွေးနွေးတဲ့ သဘောပါဘဲ။ Workshop ပုံစံမဟုတ်တဲ့ နှီးနှောပွဲပါ။

Australia ကလာတက်တဲ့ TV presenter (နံမည်မမှတ်မိ) က WWW-World Wide Web နဲ့ Globalization ကို တာဝန်သိသိ ထိရောက်အောင် အသုံးချဖို့ အကြောင်းပြောတော့ သိပ်ခေတ်နောက်ကျနေတဲ့ ကိုယ့်နိုင်ငံအစား အားငယ်မိတာပေါ့။ အဲခေတ်က email, internet မရှိ၊ fax machine ရှိရင် ဖွက်ထားရတဲ့ခေတ်လေ..ကိုယ်တွေက နိုင်ငံခြားနဲ့ Business လုပ်တော့ fax, Telex နဲ့ ဆက်သွယ်ရတာ။ messenger က စာတိုက်ကြီးကို သွားပို့ရတာ။ messenger ဆိုလို့ Facebook က messenger မဟုတ်၊ လူတယောက်ကို တာဝန်ပေးထားရတာလေ။

ကျမ Forum ပြောဖြစ်တဲ့ အဓိက အကြောင်းအရာကတော့ မြန်ပြည်ကြီးဟာ အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံတွေကြားမှာ ခေတ်နောက်ကျကျန်နေရတဲ့အဖြစ်နဲ့ Freedom of Expression လစ်ဟင်းနေတဲ့အဖြစ်နဲ့ လူထုခေါင်းဆောင်အပါအဝင်၊ ဒီမိုကရေစီရေးလှုပ်ရှားသူ လူငယ်ခေါင်းဆောင်တွေ နှိပ်ကွပ်ခံနေရတဲ့ ပြဿနာတွေ၊ နိုင်ငံတကာဖိအားတွေ..အာစီယံအသင်း မှာ ဘာဖြစ်လို့ မပါသေးတာလဲကအစ စိတ်ဝင်တစားမေးကြပေါ့..မဝင်ဖြစ်သေးတဲ့အခြေအနေ. ဝင်မယ့်အလားအလာ..Burmese Diplomat ဖြစ်ခဲ့ဘူးသူအနေနဲ့  မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လွတ်လပ်ပြီးတက်ကြွတဲ့ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ...ကုလအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံအနေနဲ့ ဒေသတွင်းအဖွဲ့တွေမှာပါစရာမလို. စတဲ့အကြောင်းအရာတွေ ဝိုင်းဆွေးနွေးကြပေါ့.(ကျမနဲ့ အတူ MOFA ပြုတ်ဖေါ်ပြုတ်ဖက် ဆရာ ဦးသန်းထွန်းအောင်က ပြောစရာ အချက်အလက်တွေကို English လိုရေးပေးလိုက်လို့ ခွေးအကြီး လှည်းအနင်းမခံခဲ့ရဘူးလေ။) ခေါင်းဆောင်ကောင်းတွေမွေးထုတ်ရမယ့်အစား နှိပ်ကွပ်နေတဲ့ အဖြစ်တွေကို ရင်ဖွင့်မိသလိုတော့ ဖြစ်ခဲ့တဲ့သဘောပါဘဲ။ 1996 September ကျောင်းသားတွေ ဒီမိုကရေစီနေး ဆန္ဒပြလို့ အဖမ်းခံရပြီး မကြာခင်လုပ်တဲ့ပွဲဆိုတော့ ပြောစရာက ရင်နဲ့အပြည့်၊ ကိုယ်နဲ့အတူ MOFA ကပြုတ်ပြီး အတူတူအလုပ်လုပ်တဲ့ ကိုမျိုးလွင် တယောက်လှည်းတန်းမှာ သမီးကြိုရင်း ရိုက်နှက်အဖမ်းခံ၊ ကျိုက္ကစံကွင်းကနေ အင်းစိန်ပို့..ဇတ်လမ်းကရှည်မှာစိုးလို့...

စင်္ကာပူက လာတက်တဲ့ နံမည်ကြီးစာရေးဆရာ -ပြဇတ်ရေးဆရာ Michael Chiang ကလည်း လီကွမ်ယူလက်ထက် စင်္ကာပူအခြေအနေ ကို ဟာသနှောပြီး ခပ်ပါးပါးလေးဘဲ ပြောပါတယ်။  စင်္ကာပူစီးပွားရေးဘယ်လိုလဲလို့မေးတော့ လီကွမ်ယူက Generally is Good တဲ့..အမှန်က သူ့သား General Lee is good လို့ပြောတာတဲ့. အဲ့ခေတ်က Lee Hsien Loong ကို Brigadier General - BG Lee, Baby God Lee လို့ လူထုကြားပြောင်ခေါ်ခဲ့ကြတာ။  Michael Chiang ရေးတဲ့ Private Parts ဆိုတဲ့ transgender ပြဇတ်က စင်္ကာပူမှာ အခုထိ popular ပါဘဲ။ Shanghai ခရီးစဉ်မှာ သိခဲ့တဲ့ Michael က ကျမ စင်္ကာပူရောက်တိုင်း ဧည့်ခံပါတယ်။

တခြားနိုင်ငံတွေကလာတဲ့ delegates တွေပြောတာတွေက စိတ်ဝင်စားစရာမကောင်းတော့ မမှတ်မိတော့ပါဘူး။ ၂၄ နှစ်ဆိုတော့လည်း..မှတ်မိတာတွေကျပြန်တော့ မနေ့တနေ့ကလိုပါဘဲ။ William Perry နဲ့ ဆုံတဲ့ ခရီးစဉ်မှာ မပြန်ခင် နိုဝင်ဘာ ၂၃ ရက်နေ့ည TV ကြည့်တော့ CNN မှာ  Ethiopian Airline Hijacked အလုပ်ခံရပြီး  ပင်လယ်ထဲထိုးကျတဲ့ သတင်းတွေ့ပါတယ်။ ထူးဆန်းတာက ပင်လယ်ထဲမှာ Life jacket တွေနဲ့ ပေါ်နေတဲ့ ခရီးသည်တွေထဲ ကျမနဲ့ ရင်းနှီးတဲ့ Pancho ကို တွေ့လိုက်ရလို့ Shock ဖြစ်သွားပါဘဲ။  William Perry Delegation ကလူတွေကလည်း Pancho က မြန်မာပြည်မှာ  အမေရိကန်သံရုံး Chargé d'affaires  CDA 1990-94 လုပ်သွားတာဆိုတော့ ကျမနဲ့ သိလားဆိုပြီးမေးကြပေါ့။  Pancho ဆိုတာ သူ့ Nick name. နံမည်ရင်းက Franklin P. Huddle.  သူ့ဇနီး Pom က ထိုင်း၊ သူတို့ Mumbai, India မှာ တာဝန်ကျနေတုန်း Safari vacation အသွား Indian Ocean ထဲလေယာဉ်ပျက်ကျတဲ့ အဖြစ်၊ သေကံမရောက်သက်မပျောက်..လွန်ခဲ့တဲ့ ၄ နှစ်ကထင်ပါရဲ့ အနှစ် ၂၀ မြောက်လေယာဉ်ပျက်ကျတဲ့ အထိမ်းအမှတ် Ethiopia Airline က complimentary ဖိတ်တာ Pancho တို့ စုံတွဲ လိုက်သွားတယ်လို့ ကြားမိပါတယ်။ ပင်လယ်ထဲ လေယာဉ်ပျက်ကျပြီး မသေတဲ့ ခရီးသည်စုံတွဲ...အင်း..ငါသာဆိုရင်..

ရှန်ဟိုင်းမြို့ Sightseeing ထွက်တော့ မြန်မာပြည်က ကျောက်စိမ်းဆင်းတု စံပါယ်တဲ့ ဘုရားကျောင်း၊ အပန်းဖြေပန်းခြံတွေ၊ မြစ်တဖက်ကမ်းက ခေတ်မှီ Pudong City ကို လေ့လာခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီခေတ်က Pudong City ရဲ့ အမြင့်ဆုံး TV Tower, top floor က Restaurant မှာ Lunch စားခဲ့ရပါတယ်။ ပြောရင်လည်းလွန်ရာကျမယ်။ ပြည်ကြီးက တရုတ်စာက မြန်မာပြည်က တရုတ်စာတွေလို အရသာမရှိဘူးတော့..

မပြောမဖြစ်ပြောရမှာကတော့ လူဦးရေပါဘဲ။ အဲ့အချိန်က ရှန်ဟိုင်းမြို့ မှာတင် လူဦးရေ ၁၁ သန်းရှိတယ်တဲ့။ (27 million in 2020) ကျမ ဟိုတယ်ကထွက်ပြီး ခြေကျင် Shopping သွားတော့ လူတွေလမ်းမပေါ်မှာ များလွန်းလို့ ညပ်ပြီး အဖေါ်တွေနဲ့ ကွဲသွားပါတယ်။ နောက်ဆုံး ညနေစောင်း ကြောက်ကြောက်နဲ့ Traffic Police ကို Peace Hotel ကို ပြန်ပို့ခိုင်းရပါတယ်။ ပါသွားတဲ့ မရှိမဲ့ရှိမဲ့ ဒေါ်လာထည့်ထားတဲ့အိပ်ကလေးပါ ပျောက်ကျ၊ တော်ပါသေးရဲ့ sponsor က လိုရမယ်ရ ပေးလိုက်တဲ့ American Express Traveler's Check ပါလို့ အရှက်မကွဲတာ။ 

တရုတ်လူဦးရေထိန်းချုပ်တဲ့မူအရ၊ မိသားတစု ကလေး ၁ ယောက်ပေါ့။ တယောက်မကမွေးရင် ခံစားရမယ့်အကျိုးဆက်က မလွယ်ဘူးလေ။ ရှန်ဟိုင်းတဝိုက်..Homeless ကလေးတွေအကြောင်း ပေါ်ပေါ်ထင်ထင် မဟုတ် တစေ့တစောင်းလေ့လာခဲ့ရတာ အခုချိန်ထိ တွေးမိတိုင်း စိတ်မကောင်းဖြစ်နေဆဲပါ။ လျှမ်းလျှမ်းတောက် ခေတ်မှီတဲ့ မြို့တော်ကြီးရဲ့ ချောင်ကျကျ နေရာတွေ၊ တံတားအောက်တွေမှာ ပေတေလေလွင့်၊ ကော်ရှူနေတဲ့ကလေးတွေ၊ ဒီကလေးတွေကို စာနာပြီး မရှိတဲ့ကြားက ကူညီနေတဲ့ အလှူရှင်တွေ၊ ကလေးပျောက် စိတ်ဝေဒနာရှင်တွေရဲ့ ပုံရိပ်တွေ..

ကျမရဲ့ ဒီခရီးစဉ်အတွက် ကုန်ကျစားရိတ်လှူ တဲ့ Maria Aw က Hong Kong Save the Children ရဲ့ Patron ပါ။ Tiger Balm - Aw Boon Haw and Aw Boon Pah မိသားစုက မြန်မာပြည်ဇာတိဆိုတော့ Maria Aw က မြန်မာတယောက် ရှန်ဟိုင်း Forum လာဖို့ အဆင်ပြေတယ်ကြားတာနဲ့ fund contribute လုပ်တာတဲ့။ ကျေးဇူးတင်ကြောင်း Australia သံရုံးကတဆင့် ကျမ စာရေးခဲ့တာကလွဲလို့ မဆုံဖြစ်လိုက်ပါဘူး။ ၂၀၁၇ မှာ Maria Aw ဆုံးတာ Google မှာဖတ်လိုက်ရပါတယ်။  သူက ဒီခရီးစဉ်မှာ ကျမတို့ Delegates တွေကို ဒီကလေးတွေအဖြစ်ကို မသိမသာပြစေချင်ပုံရပါတယ်။  Singapore မှာနေခဲ့တုန်းကတော့ အသက် ၈၀ အရွယ်၊ကျားဘမ်းသူဌေးမကြီး အန်တီမာ့ရဲ့ Fund raising တွေမှာ မြန်မာ နှစ်ပါးသွားအက နဲ့ အားဖြည့်ခဲ့ဘူးပါတယ်။ အန်တီမာက မင်းသမီးလိုဝတ်၊ ကျမက မင်းသားပေါ့။ ရေစက်ဆိုတာကြံဖန်ဆုံရတတ်ပါတယ်။

Forum နောက်ဆုံးရက်မှာ Cambodia နိုင်ငံက အမျိုးသမီးဝန်ကြီးက အပိတ်ကျေးဇူးတင်စကားပြောဖို့ စီစဉ်ထားပြီး Cancelled လုပ်လိုက်တော့၊ Delegates တွေက မဲပေးပြီး speech ပေးဖို့လူရွေးတာ..မဲအားလုံး ကျမကိုဘဲပေးကြလို့ စင်ပေါ်တက် စကားပြောခဲ့ရပါတယ်။ အပြောကောင်းလို့လားတော့မသိဘူး၊ ကျမကို Asia Australia Institute က 1997 Asia Young Leader Forum Steering Committee ဝင်အဖြစ် ရွေးချယ်လိုက်ပါတယ်။ 1997 Forum အတွက် အကြိုညှိနှိုင်းဖို့ သွက်လက်တဲ့လူကိုရွေးတာဆိုဘဲ..ဟုတ်ပါ့မလား.. ကျမက 1997 May မှာ အမေရီးကား ပညာသင်သွားရမှာဆိုတော့ ဝမ်းနည်းစွာနဲ့ Asia Young Leader Forum ကို Regret လုပ်လိုက်ရပါတယ်။

ဒီ ရှန်ဟိုင်း Forum ကနေ ရခဲ့တဲ့ အကျိုးကတော့ Self confidence ပါဘဲ။ အစိုးရကခိုင်းတဲ့ ပါရာဖတ်မဟုတ်၊သာမန်ပြည်သူတယောက်အနေနဲ့ ရင်ထဲက စကား၊ ကိုယ့်ရပ်တည်ချက်ကို ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းပြောခွင့်ရခဲ့တာ၊ ဒေသတွင်း wave length ချင်းတူသူတွေနဲ့ အမြင်ချင်းဖလှယ်နိုင်ခဲ့တာတွေပေါ့...

ကျမ အမေရီးကားမလာဖြစ်ခဲ့ရင်..အင်းစိန်တောရ..မော်စကို ကိုရောက်သွားမလား၊ အခုချိန်ဆို Australia မှာလား၊ Hong Kong မှာလား..လူ့ဘောင်အသိုင်းအဝိုင်းကို လက်ရှိဘဝထက် ပိုပြီး အကျိုးပြုနေမှာလား၊ မတွေးတတ်ပါဘူး..ကဲ..ပစ္စုပ္ပန်ကိုဘဲ တည့်တည့်ရှုပါတော့မယ်..

အော်..စကားမစပ်..Young Leader Forum သွားတက်တုန်းက ကျမ အသက် ၄၂ နှစ်ပါ..

Unicode version

သတိရမိတဲ့ ရှန်ဟိုင်းခရီးမှတ်တမ်း

ခရီးသွား Challenge Accept လုပ်တာ မဟုတ်ပါဘူး။ ပြည်ကြီးက အထင်ကရ Shanghai မြို့တော်ကြီးကို ၁၉၉၆ ခုနှစ်က ရောက်ခဲ့ဘူးတာလေး မှတ်မိသလောက် မှတ်တမ်းတင်ရင်း Share လုပ်ပါရစေ။  ရန်ကုန် Australia သံရုံး၊ The Asia-Australia Institute, The University of New South Wales ကနေ စီစဉ်ပြီး Maria Aw (Hong Kong Tiger Balm - Aw family) ရဲ့ Sponsor နဲ့  တရုတ်နိုင်ငံ Shanghai မြို့ကြီးမှာ ကျင်းပတဲ့ 1996 Asia Young Leader Forum နှီးနှောဖလှယ်ပွဲကို မြန်မာကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် ကျမ တက်ရောက်ခွင့် ရခဲ့ပါတယ်။  မြန်မာကိုယ်စားလှယ်ဆိုလို့ အစိုးရက လွှတ်တာမဟုတ်ပါဘူး။ သိရင်တောင် အဖမ်းခံရကိန်းရှိတယ်လေ။ နိုင်ငံတကာ ကဖိတ်တဲ့ ညီလာခံတွေ၊ လေ့လာရေးခရီးတွေကို အိမ်ကလူတွေတောင် အသိမပေးရဲဘဲ တိတ်တိတ်လေး သွားတက်ကြရတဲ့ခေတ်ပါ။ အဲ့ဒီ အမြင်ကျဉ်းမြောင်းလှတဲ့ အမှောင်ခေတ်ဆိုးကို ဖြတ်သန်းဘူးတဲ့ ကျမတို့ မျိုးဆက်တွေ သိကြပါတယ်။

နိုင်ငံကူးလက်မှတ်လျှောက်ဖို့ ဆိုတာကလည်း ကျားမြီးသာဆွဲလိုက်ချင်ရဲ့ လို့သာညည်းခဲ့ကြရတဲ့ခေတ်။ နောက်ဆုံး အသပြာဆိုတဲ့ လာဘ်ကြီးရဲ့ ကောင်းမှုနဲ့ ကုမ္မဏီအနေနဲ့ Business Passport လျှောက်ပြီး ကိုင်ထား။ ဖိတ်စာရရင် တိတိတ်ကလေးနေ..စီစဉ်စရာရှိတာ သံရုံးတွေနဲ့ တိုင်ပင်..သေချာအောင်လုပ်ပြီး ထွက်ပေါ့။ ပညာသင်သွားမယ်ဆိုလည်း ဒီလိုဘဲ၊ ကိုယ့်နည်းကိုယ့်ဟန်နဲ့ Passport လျှောက်ကြ၊ လူမသိစေနဲ့..passport က ပညာသင်သွားမလို့ ဆိုပြီး အဲဒီခေတ်က လျှောက်လို့မရဘူးလေ..Shore Job ဆိုပြီး အလုပ်ခန့်စာအတုတွေပြပြီးလျှောက်ကြရတာ။ စစ်အစိုးရက ကိုယ့်လူတွေကို တော်တော် အထင်ကြီးခဲ့တာကလား..ဘယ့်နှယ်..မြန်မာပြည်ကလူတယောက်ကို နိုင်ငံရပ်ခြားကနေ တကူးတက အလုပ်ခန့်ပါ့မလား။ (ချွင်းချက်တော့ရှိမှာပါ..ဆရာဝန်ကြီးတွေ၊ ပညာရှင်ကြီး..) ။ တုတု..စစ်စစ်..အဲ့ အလုပ်ခန့်စာပါမှဖြစ်တာ။ နောက်ပိုင်း ဖြေလျှော့တဲ့အနေနဲ့ ကုမ္မဏီပိုင်ရှင်တွေ၊ Shareholders တွေကို Business Passport ဆိုပြီး ထုတ်ပေးပါတယ်။

အမေရိကား ပညာသင်လာတုန်းကလည်း ဒီလိုပါဘဲ။ တိုးတိုးတိတ်တိတ် Business passport နဲ့ Visa ရခဲ့တာ။ passport ဆိုတာ နိုင်ငံသားတိုင်း ကိုင်ဆောင်ခွင့်ရှိတဲ့ လက်မှတ်ပေမဲ့၊ တချိန်က မြန်ပြည်ကြီးမှာ သာမန်လူတယောက်အတွက်တောင်မလွယ်တာ၊ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာနက ၈ လေးလုံးနဲ့ ပြုတ်တဲ့ ကျမတို့ အတွက်တော့ ဝေလာဝေးပေါ့။  ၁၉၉၃ ခုနှစ် Ordinary passport လျှောက်တုန်းကတော့ MOFA ဒုဝန်ကြီး ဦးညွန့်ဆွေနဲ့ ဆရာအေး (သံအမတ်ကြီး ဦးအေး - Dr. Myint's younger bro) ရဲ့ ကျေးဇူးနဲ့ passport အနီ အပထမဆုံးအကြိမ်ကိုင်ခွင့်ရခဲ့ဘူးပါတယ်။ ပြည်ပကပြန်လာရင် လေဆိပ်မှာ passport အသိမ်းခံရတဲ့ခေတ်ပါ။ ဒီခေတ်လူငယ်တွေ သိကြမယ်မထင်ပါဘူး။   ကြုံတုန်းကိုယ်ခံစားခဲ့ရတဲ့ ရွှေပြည်တော်ရဲ့ လွမ်းစရာလေးတွေကို ရေးနေမိတာနဲ့ ရှန်ဟိုင်းခရီးစဉ်က ဘယ်ရောက်သွားပါလိမ့်..သည်းခံပြီး ဖတ်ကြပါနော်..

၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်တွေတုန်းက သာမန်လူတယောက်အနေနဲ့ နိုင်ငံခြားမှာ သင်တန်း၊ အစည်းအဝေး၊ Workshop, seminars တွေတက်ဖို့ဆိုတာ သိပ်ခက်ခဲပါတယ်။ NGO တွေလည်း မရှိသလောက်ပါဘဲ။ အစိုးရဌာနတွေကနေလည်း လွှတ်ဖို့မလွယ်ပါဘူး။ ဒေသတွင်း အသည်းအဝေးလောက်ဘဲ သွားခွင့်ရကြတာ။ သံရုံးတွေ အထူးသဖြင့် အနောက်နိုင်ငံ သံရုံးတွေကို ဆက်သွယ် ဝင်ထွက်လျင် ထောက်လှမ်းရေးလက်စာမိနိုင်တယ်။ အခန့်မသင့်ရင်ဆွဲစေ့ခံရမှာ။ ဒီခေတ်လူငယ်တွေ အခုဆို လွတ်လပ်စွာ ကမ္ဘာပတ်၊ ဖိတ်ချင်တဲ့နိုင်ငံကဖိတ်၊ အဆင်ပြေရင် ပျော်ပျော်ကြီးပါဝင်ဆင်နွှဲကြပေါ့။  ဒီလိုအပြောင်းအလဲတွေအတွက် ပေးဆပ်ခဲ့ကြရတဲ့ အဖြစ်တွေကို သတိရစေချင်ပါတယ်။

ဓါတ်ပုံတွေကြားမှာ Shanghai ခရီးစဉ် Album လေးထွက်လာတာနဲ့ ဘာရယ်မဟုတ် ရေးမိတဲ့စာစုပါ။  ၁၉၉၆ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ - ဘန်ကောက်ကနေ တဆင့် Shanghai ကို ရောက်ပြီး Shanghai မြို့ Huangpu မြစ်ကမ်းနဖူးက ခမ်းနားလှတဲ့ Peace Hotel မှာတည်းရပါတယ်။ မြစ်ကမ်းနားမှာ လူလျှောက်တဲ့ Platform လမ်းကျယ်၊ အမေရီးကားမှာတော့ Boardwalk ခေါ်တယ်။ ရှန်ဟိုင်းကတော့ Huangpu မြစ်ကမ်းနားတလျှောက် တဘက်ကမ်းက Pudong City မြင်ကွင်းကိုပါ ခံစားနိုင်တဲ့ Boardwalk ကို Bund လို့ပြောကြပါတယ်။ တိုက်တိုက်ဆိုင်ဆိုင် အဲဒီနေ့က သမ္မတ Bill Clinton လက်ထက်၊ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး William Perry နဲ့ ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ကလည်း Peace Hotel မှာဘဲတည်းကြတော့ နှုတ်ဆက်ဖြစ်ပါတယ်။ သိပ်ယဉ်ကျေးမွန်ရည်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးပါဘဲ။

Forum က ၃ ရက်ဘဲကျင်းပတာပါ။ အရှေ့နဲ့ အရှေ့တောင်အာရှက လူငယ်ခေါင်းဆောင်တွေကို စုစည်းပြီး Leadership Responsibilities ခေါင်းစဉ်နဲ့ ဆွေးနွေးတဲ့ သဘောပါဘဲ။ Workshop ပုံစံမဟုတ်တဲ့ နှီးနှောပွဲပါ။
Australia ကလာတက်တဲ့ TV presenter (နံမည်မမှတ်မိ) က WWW-World Wide Web နဲ့ Globalization ကို တာဝန်သိသိ ထိရောက်အောင် အသုံးချဖို့ အကြောင်းပြောတော့ သိပ်ခေတ်နောက်ကျနေတဲ့ ကိုယ့်နိုင်ငံအစား အားငယ်မိတာပေါ့။ အဲခေတ်က email, internet မရှိ၊ fax machine ရှိရင် ဖွက်ထားရတဲ့ခေတ်လေ..ကိုယ်တွေက နိုင်ငံခြားနဲ့ Business လုပ်တော့ fax, Telex နဲ့ ဆက်သွယ်ရတာ။ messenger က စာတိုက်ကြီးကို သွားပို့ရတာ။ messenger ဆိုလို့ Facebook က messenger မဟုတ်၊ လူတယောက်ကို တာဝန်ပေးထားရတာလေ။

ကျမ Forum ပြောဖြစ်တဲ့ အဓိက အကြောင်းအရာကတော့ မြန်ပြည်ကြီးဟာ အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံတွေကြားမှာ ခေတ်နောက်ကျကျန်နေရတဲ့အဖြစ်နဲ့ Freedom of Expression လစ်ဟင်းနေတဲ့အဖြစ်နဲ့ လူထုခေါင်းဆောင်အပါအဝင်၊ ဒီမိုကရေစီရေးလှုပ်ရှားသူ လူငယ်ခေါင်းဆောင်တွေ နှိပ်ကွပ်ခံနေရတဲ့ ပြဿနာတွေ၊ နိုင်ငံတကာဖိအားတွေ..အာစီယံအသင်း မှာ ဘာဖြစ်လို့ မပါသေးတာလဲကအစ စိတ်ဝင်တစားမေးကြပေါ့..မဝင်ဖြစ်သေးတဲ့အခြေအနေ. ဝင်မယ့်အလားအလာ..Burmese Diplomat ဖြစ်ခဲ့ဘူးသူအနေနဲ့  မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လွတ်လပ်ပြီးတက်ကြွတဲ့ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ...ကုလအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံအနေနဲ့ ဒေသတွင်းအဖွဲ့တွေမှာပါစရာမလို. စတဲ့အကြောင်းအရာတွေ ဝိုင်းဆွေးနွေးကြပေါ့.(ကျမနဲ့ အတူ MOFA ပြုတ်ဖေါ်ပြုတ်ဖက် ဆရာ ဦးသန်းထွန်းအောင်က ပြောစရာ အချက်အလက်တွေကို English လိုရေးပေးလိုက်လို့ ခွေးအကြီး လှည်းအနင်းမခံခဲ့ရဘူးလေ။) ခေါင်းဆောင်ကောင်းတွေမွေးထုတ်ရမယ့်အစား နှိပ်ကွပ်နေတဲ့ အဖြစ်တွေကို ရင်ဖွင့်မိသလိုတော့ ဖြစ်ခဲ့တဲ့သဘောပါဘဲ။ 1996 September ကျောင်းသားတွေ ဒီမိုကရေစီနေး ဆန္ဒပြလို့ အဖမ်းခံရပြီး မကြာခင်လုပ်တဲ့ပွဲဆိုတော့ ပြောစရာက ရင်နဲ့အပြည့်၊ ကိုယ်နဲ့အတူ MOFA ကပြုတ်ပြီး အတူတူအလုပ်လုပ်တဲ့ ကိုမျိုးလွင် တယောက်လှည်းတန်းမှာ သမီးကြိုရင်း ရိုက်နှက်အဖမ်းခံ၊ ကျိုက္ကစံကွင်းကနေ အင်းစိန်ပို့..ဇတ်လမ်းကရှည်မှာစိုးလို့...

စင်္ကာပူက လာတက်တဲ့ နံမည်ကြီးစာရေးဆရာ -ပြဇတ်ရေးဆရာ Michael Chiang ကလည်း လီကွမ်ယူလက်ထက် စင်္ကာပူအခြေအနေ ကို ဟာသနှောပြီး ခပ်ပါးပါးလေးဘဲ ပြောပါတယ်။  စင်္ကာပူစီးပွားရေးဘယ်လိုလဲလို့မေးတော့ လီကွမ်ယူက Generally is Good တဲ့..အမှန်က သူ့သား General Lee is good လို့ပြောတာတဲ့. အဲ့ခေတ်က Lee Hsien Loong ကို Brigadier General - BG Lee, Baby God Lee လို့ လူထုကြားပြောင်ခေါ်ခဲ့ကြတာ။  Michael Chiang ရေးတဲ့ Private Parts ဆိုတဲ့ transgender ပြဇတ်က စင်္ကာပူမှာ အခုထိ popular ပါဘဲ။ Shanghai ခရီးစဉ်မှာ သိခဲ့တဲ့ Michael က ကျမ စင်္ကာပူရောက်တိုင်း ဧည့်ခံပါတယ်။

တခြားနိုင်ငံတွေကလာတဲ့ delegates တွေပြောတာတွေက စိတ်ဝင်စားစရာမကောင်းတော့ မမှတ်မိတော့ပါဘူး။ ၂၄ နှစ်ဆိုတော့လည်း..မှတ်မိတာတွေကျပြန်တော့ မနေ့တနေ့ကလိုပါဘဲ။ William Perry နဲ့ ဆုံတဲ့ ခရီးစဉ်မှာ မပြန်ခင် နိုဝင်ဘာ ၂၃ ရက်နေ့ည TV ကြည့်တော့ CNN မှာ  Ethiopian Airline Hijacked အလုပ်ခံရပြီး  ပင်လယ်ထဲထိုးကျတဲ့ သတင်းတွေ့ပါတယ်။ ထူးဆန်းတာက ပင်လယ်ထဲမှာ Life jacket တွေနဲ့ ပေါ်နေတဲ့ ခရီးသည်တွေထဲ ကျမနဲ့ ရင်းနှီးတဲ့ Pancho ကို တွေ့လိုက်ရလို့ Shock ဖြစ်သွားပါဘဲ။  William Perry Delegation ကလူတွေကလည်း Pancho က မြန်မာပြည်မှာ  အမေရိကန်သံရုံး Chargé d'affaires  CDA 1990-94 လုပ်သွားတာဆိုတော့ ကျမနဲ့ သိလားဆိုပြီးမေးကြပေါ့။  Pancho ဆိုတာ သူ့ Nick name. နံမည်ရင်းက Franklin P. Huddle.  သူ့ဇနီး Pom က ထိုင်း၊ သူတို့ Mumbai, India မှာ တာဝန်ကျနေတုန်း Safari vacation အသွား Indian Ocean ထဲလေယာဉ်ပျက်ကျတဲ့ အဖြစ်၊ သေကံမရောက်သက်မပျောက်..လွန်ခဲ့တဲ့ ၄ နှစ်ကထင်ပါရဲ့ အနှစ် ၂၀ မြောက်လေယာဉ်ပျက်ကျတဲ့ အထိမ်းအမှတ် Ethiopia Airline က complimentary ဖိတ်တာ Pancho တို့ စုံတွဲ လိုက်သွားတယ်လို့ ကြားမိပါတယ်။ ပင်လယ်ထဲ လေယာဉ်ပျက်ကျပြီး မသေတဲ့ ခရီးသည်စုံတွဲ...အင်း..ငါသာဆိုရင်..

ရှန်ဟိုင်းမြို့ Sightseeing ထွက်တော့ မြန်မာပြည်က ကျောက်စိမ်းဆင်းတု စံပါယ်တဲ့ ဘုရားကျောင်း၊ အပန်းဖြေပန်းခြံတွေ၊ မြစ်တဖက်ကမ်းက ခေတ်မှီ Pudong City ကို လေ့လာခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီခေတ်က Pudong City ရဲ့ အမြင့်ဆုံး TV Tower, top floor က Restaurant မှာ Lunch စားခဲ့ရပါတယ်။ ပြောရင်လည်းလွန်ရာကျမယ်။ ပြည်ကြီးက တရုတ်စာက မြန်မာပြည်က တရုတ်စာတွေလို အရသာမရှိဘူးတော့..

မပြောမဖြစ်ပြောရမှာကတော့ လူဦးရေပါဘဲ။ အဲ့အချိန်က ရှန်ဟိုင်းမြို့ မှာတင် လူဦးရေ ၁၁ သန်းရှိတယ်တဲ့။ (27 million in 2020) ကျမ ဟိုတယ်ကထွက်ပြီး ခြေကျင် Shopping သွားတော့ လူတွေလမ်းမပေါ်မှာ များလွန်းလို့ ညပ်ပြီး အဖေါ်တွေနဲ့ ကွဲသွားပါတယ်။ နောက်ဆုံး ညနေစောင်း ကြောက်ကြောက်နဲ့ Traffic Police ကို Peace Hotel ကို ပြန်ပို့ခိုင်းရပါတယ်။ ပါသွားတဲ့ မရှိမဲ့ရှိမဲ့ ဒေါ်လာထည့်ထားတဲ့အိပ်ကလေးပါ ပျောက်ကျ၊ တော်ပါသေးရဲ့ sponsor က လိုရမယ်ရ ပေးလိုက်တဲ့ American Express Traveler's Check ပါလို့ အရှက်မကွဲတာ။

တရုတ်လူဦးရေထိန်းချုပ်တဲ့မူအရ၊ မိသားတစု ကလေး ၁ ယောက်ပေါ့။ တယောက်မကမွေးရင် ခံစားရမယ့်အကျိုးဆက်က မလွယ်ဘူးလေ။ ရှန်ဟိုင်းတဝိုက်..Homeless ကလေးတွေအကြောင်း ပေါ်ပေါ်ထင်ထင် မဟုတ် တစေ့တစောင်းလေ့လာခဲ့ရတာ အခုချိန်ထိ တွေးမိတိုင်း စိတ်မကောင်းဖြစ်နေဆဲပါ။ လျှမ်းလျှမ်းတောက် ခေတ်မှီတဲ့ မြို့တော်ကြီးရဲ့ ချောင်ကျကျ နေရာတွေ၊ တံတားအောက်တွေမှာ ပေတေလေလွင့်၊ ကော်ရှူနေတဲ့ကလေးတွေ၊ ဒီကလေးတွေကို စာနာပြီး မရှိတဲ့ကြားက ကူညီနေတဲ့ အလှူရှင်တွေ၊ ကလေးပျောက် စိတ်ဝေဒနာရှင်တွေရဲ့ ပုံရိပ်တွေ..

ကျမရဲ့ ဒီခရီးစဉ်အတွက် ကုန်ကျစားရိတ်လှူ တဲ့ Maria Aw က Hong Kong Save the Children ရဲ့ Patron ပါ။ Tiger Balm - Aw Boon Haw and Aw Boon Pah မိသားစုက မြန်မာပြည်ဇာတိဆိုတော့ Maria Aw က မြန်မာတယောက် ရှန်ဟိုင်း Forum လာဖို့ အဆင်ပြေတယ်ကြားတာနဲ့ fund contribute လုပ်တာတဲ့။ ကျေးဇူးတင်ကြောင်း Australia သံရုံးကတဆင့် ကျမ စာရေးခဲ့တာကလွဲလို့ မဆုံဖြစ်လိုက်ပါဘူး။ ၂၀၁၇ မှာ Maria Aw ဆုံးတာ Google မှာဖတ်လိုက်ရပါတယ်။  သူက ဒီခရီးစဉ်မှာ ကျမတို့ Delegates တွေကို ဒီကလေးတွေအဖြစ်ကို မသိမသာပြစေချင်ပုံရပါတယ်။  Singapore မှာနေခဲ့တုန်းကတော့ အသက် ၈၀ အရွယ်၊ကျားဘမ်းသူဌေးမကြီး အန်တီမာ့ရဲ့ Fund raising တွေမှာ မြန်မာ နှစ်ပါးသွားအက နဲ့ အားဖြည့်ခဲ့ဘူးပါတယ်။ အန်တီမာက မင်းသမီးလိုဝတ်၊ ကျမက မင်းသားပေါ့။ ရေစက်ဆိုတာကြံဖန်ဆုံရတတ်ပါတယ်။

Forum နောက်ဆုံးရက်မှာ Cambodia နိုင်ငံက အမျိုးသမီးဝန်ကြီးက အပိတ်ကျေးဇူးတင်စကားပြောဖို့ စီစဉ်ထားပြီး Cancelled လုပ်လိုက်တော့၊ Delegates တွေက မဲပေးပြီး speech ပေးဖို့လူရွေးတာ..မဲအားလုံး ကျမကိုဘဲပေးကြလို့ စင်ပေါ်တက် စကားပြောခဲ့ရပါတယ်။ အပြောကောင်းလို့လားတော့မသိဘူး၊ ကျမကို Asia Australia Institute က 1997 Asia Young Leader Forum Steering Committee ဝင်အဖြစ် ရွေးချယ်လိုက်ပါတယ်။ 1997 Forum အတွက် အကြိုညှိနှိုင်းဖို့ သွက်လက်တဲ့လူကိုရွေးတာဆိုဘဲ..ဟုတ်ပါ့မလား.. ကျမက 1997 May မှာ အမေရီးကား ပညာသင်သွားရမှာဆိုတော့ ဝမ်းနည်းစွာနဲ့ Asia Young Leader Forum ကို Regret လုပ်လိုက်ရပါတယ်။

ဒီ ရှန်ဟိုင်း Forum ကနေ ရခဲ့တဲ့ အကျိုးကတော့ Self confidence ပါဘဲ။ အစိုးရကခိုင်းတဲ့ ပါရာဖတ်မဟုတ်၊သာမန်ပြည်သူတယောက်အနေနဲ့ ရင်ထဲက စကား၊ ကိုယ့်ရပ်တည်ချက်ကို ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းပြောခွင့်ရခဲ့တာ၊ ဒေသတွင်း wave length ချင်းတူသူတွေနဲ့ အမြင်ချင်းဖလှယ်နိုင်ခဲ့တာတွေပေါ့...

ကျမ အမေရီးကားမလာဖြစ်ခဲ့ရင်..အင်းစိန်တောရ..မော်စကို ကိုရောက်သွားမလား၊ အခုချိန်ဆို Australia မှာလား၊ Hong Kong မှာလား..လူ့ဘောင်အသိုင်းအဝိုင်းကို လက်ရှိဘဝထက် ပိုပြီး အကျိုးပြုနေမှာလား၊ မတွေးတတ်ပါဘူး..ကဲ..ပစ္စုပ္ပန်ကိုဘဲ တည့်တည့်ရှုပါတော့မယ်..

အော်..စကားမစပ်..Young Leader Forum သွားတက်တုန်းက ကျမ အသက် ၄၂ နှစ်ပါ..